Dogodne warunki klimatyczne i geologiczne to największe atuty włoskiego winiarstwa. Wielowiekowa tradycja, mająca korzenie jeszcze w czasach starożytnych, pozwoliła na rozwój szczepów, które w swoisty sposób dostosowywały się do regionów, w których były uprawiane.
Włoskie winnice zlokalizowane są na terenie całego kraju – od Piemontu i Lombardii na północy, po Kalabrię i Sycylię na południu. Włochy należą do największych producentów i eksporterów wina na świecie. W niektórych latach powstaje tu ¼ światowej produkcji.
Włoskie regiony winiarskie pokrywają się z regionami geograficznymi. Wynika to z historii, kiedy regiony posiadały dużą autonomię oraz z różnic klimatycznych. Inaczej uprawia się winorośl np. w górzystym Piemoncie, a inaczej w upalnej Calabrii.
We Włoszech uprawia się ponad sześćset odmian winorośli. Najbardziej rozpowszechnionymi szczepami są, w przypadku win czerwonych: sangiovese („duma Toskanii”), z której powstają trunki o posmaku owocowym, montepulciano (głównie w prowincji Abruzzo), barbera (w Piemoncie i Lombardii), corvina (w rejonie Veneto). Na potrzeby win białych wykorzystuje się: trebbaino (uprawiany praktycznie w całym kraju), moscato (Piemont), pinot grigio (półwysep Garganego).
Warto wspomnieć o odmianach, które uprawia się na terenie Włoch niemal w niezmienionej postaci od czasów starożytnych. Do tej grupy należy na przykład nuragus – biała odmiana fenicka uprawiana na południu Sardynii od XII wieku p.n.e.
Szczepy stosowane do produkcji win włoskich:
BIAŁE:
MOSCATO – jeden z najstarszych szczepów; najlepsze warunki do jego uprawy znajdują się w okolicach Piemontu. Największa koncentracja upraw przypada na okolice miasta Asti. Winogrona tego szczepu służą do produkcji win musujących Asti oznaczonych symbolem DOCG. Winogrona szczepu moscato odznaczają się długim cyklem życiowym, trwającym od wczesnej wiosny aż do jesieni. Krzewy są wystawione na oddziaływanie zimnego, górskiego wiatru, ale dojrzewają w upalnym, śródziemnomorskim lecie.
PINOT GRIGIO/PINOT GRIS – biała odmiana winogron, charakterystyczną jej cechą jest dosyć ciemna barwa skórki; dzięki kolorowi skórki wina produkowane z tego szczepu mają wyjątkowo głęboki kolor. Odmiana ta stosowana jest na dużą skalę na terenie północno-wschodnich Włoch. Przy umiejętnej uprawie pozwala osiągać doskonałe, łagodne, przyjemne wina, o delikatnym, raczej neutralnym zapachu, niskiej kwasowości i wyrazistym kolorze. Wyczuwalne nuty zapachowe: skórki owoców, zwłaszcza brzoskwini i pomarańczy.
PROSSECO – stosowane do produkcji białego, wytrawnego wina musującego; szczep uprawiany głównie w regionie Veneto. Winogrona zbiera się bardzo późno. Bąbelki wina Prosecco powstają w sposób naturalny, w wyniku wtórnej fermentacji w stalowych kadziach. Wino to można spotkać w dwóch wersjach: frizzante – lekko musującej oraz spumante – mocno musującej. Prosecco to wino młode i świeże o jasnosłomkowym kolorze i z wyczuwalnym aromatem skórki chleba, kwiatów akacji, owoców cytrusowych, brzoskwini, gruszki i moreli.
RIBOLLA GIALLA – Szczep o wielowiekowych tradycjach. Uprawiany był już w XIV wieku. Stosuje się go do produkcji wytrawnego wina o wyjątkowo wyrafinowanych, eleganckich i złożonych aromatach kwiatowych z wyraźną nutą cytrynową.
TREBBIANO – należy do bardzo wydajnych szczepów; wina produkowanego na jego bazie charakteryzują się kwasowością, małą zawartością alkoholu i słabym aromatem; stosowany do wytwarzania wielu win włoskich (najsłynniejsze toskańskie Orvieto); trebbiano nie jest powszechnie znanym szczepem poza Włochami.
CZERWONE:
BARBERA – szczep łatwy do uprawy, najczęściej wykorzystywany na północy Włoch; powstaje z niego niemal połowa win w regionie Piemontu i na południu Lombardii. Wina wytwarzane z tego szczepu mogą być zarówno lekkie, jak i potężne, wymagające dłuższego okresu leżakowania. Cechy win na bazie szczepu barbera: kwasowość, taniczność, aromaty czarnej porzeczki i śliwki. Najsłynniejsze wina ze szczepu: Barbera d’Alba, Barbera d’Asti oraz Barbera del Monferrato.
DOLCETTO – szczep lokalny Piemontu, jeden z trzech najważniejszych obok nebbiolo i barbera; wina z niego powstające uznawane są za wina najlepsze do codziennych posiłków; uprawia się go w regionie Alba (apelacja Dolcetto d’Alba), Asti, Dogliano, Diano d’Alba i Acqui. Najlepsze warunki klimatyczne dla szczepu to gorące, słoneczne dni i chłodne, wilgotne noce. Zróżnicowanie temperatury odpowiada za dojrzewanie oraz zachowanie dobrego poziomu kwasowości, intensywności i owocowego charakteru. Ze szczepu dolcetto powstają zazwyczaj wina odmianowe, jednoszczepowe. Cienka skórka owoców pozwala na uzyskanie lekkich, miękkich, przyjemnych win o niskiej kwasowości i taniczności. Wyczuwalne są aromaty jeżyn, śliwek, wiśni i migdałów.
MONTEPULCIANO – jedna z najważniejszych odmian, pochodząca z Abruzzo, choć uprawia się ją również w sąsiednich regionach: Marche, Molise i Apulia; wina produkowane z montepulciano są bardzo ekspresyjne, wyraziste, eleganckie, o solidnej strukturze i wyraźnych, choć miękkich garbnikach oraz pięknym ciemnym kolorze; aromaty: wiśni, jeżyn, śliwek;
NEBBIOLO – szczep uprawiany w regionach Piemont i Lombardia; stosowany do produkcji słynnych na całym świecie win Barolo i Barbaresco; odmiana trudna zarówno do uprawy, jak i podczas winifikacji; jest szczepem często nieprzewidywalnym, kapryśnym, wrażliwym na warunki glebowe oraz geograficzne; dojrzewa bardzo późno i wymaga dużego nasłonecznienia; z nebbiolo produkuje się wina jednoodmianowe; czasami stosuje się połączenie z innymi szczepami (np. z barberą); znajduje się w czołówce odmian uznawanych za najbardziej szlachetne; wina powstające z nabbiolo są ciemne, taniczne, bogate w alkohol i długowieczne, z aromatami: wiśni, jeżyny, czekolady, rodzynek, ziół, anyżu, lukrecji, trufli i ziemi; dzięki starzeniu w beczkach uzyskuje się akcenty wanilii, dymu i smoły, a z czasem skóry, cedru i tytoniu.
NERO D’AVOLA – największe tereny upraw tego szczepu znajdują się na Sycylii; wina z niego powstające to raczej jednoodmianowe, skoncentrowane i bogate w garbniki. Czasami łączy się go z merlotem lub cabernet sauvignon; to bardzo elastyczny szczep, z którego wina nadają się zarówno do szybkiego spożycia, jak i dłuższego leżakowania – bywają starzone, jednak nie jest to regułą; z nero d’avola powstają wina o aromatach: roślinnych, czarnych porzeczek, wiśni i dżemów owocowych.
PRIMITIVO – wywodzi się z Apulli (od XIX wieku robi furorę w Kaliforni pod nazwą zinfandel); w Apulli posiada własną apelację – Primitivo di Manduria; za sprawą tamtejszego klimatu daje wina bardzo wartościowe, o głębokiej, purpurowej barwie, ze słonym posmakiem oraz aromatami: róży i czekolady.
SANGIOVESE – odmiana pochodząca z Toskanii, uprawiana na terenie całych Włoch; należy do najstarszych czerwonych odmian włoskich; łatwo przystosowuje się do różnych odmian gleby, rośnie powoli i dojrzewa późno; niekorzystne dla tego szczepu są jednak skrajne temperatury – należy do odmian klimatu umiarkowanego; wyczuwalne w winach produkowanych z tego szczepu aromaty to: świeżo zerwanych, soczystych wiśni, śliwek, czereśni, suszonych ziół, ziemi, czasami garbowanej skóry; dębowe beczki zapewniają nuty wanilii i tytoniu.
Na terenie kraju wydzielono dwadzieścia regionów winiarskich, w obrębie których występuje dwieście trzydzieści obszarów produkcji win jakościowych, o kontrolowanej nazwie i pochodzeniu. Największa włoska sława to Chianti – numer jeden wśród win Toskanii. Bardzo wysoką ceną charakteryzują się wina o identyfikacji IGT, takie jak: Sassicaia, Solaia, Siepi Mazzei.
System jakości kontroli we Włoszech pochodzi z 1992 roku i składa się z czterech kategorii:
• VdT – Vino di Tavola – wino stołowe, najniższa kategoria. Wbrew pozorom, niektóre wina tej kategorii są znakomite. Dzieje się tak dlatego, iż Włosi nie zawsze przestrzegają sztywnych reguł przewidzianych przez prawo apelacyjne i produkują wino zgodnie z własnymi recepturami;
• IGT – Indicazione Geografica Tipica – wino regionalne; sytuacja podobna jak w przypadku Vino di Tavola, czyli część win tej kategorii to doskonałe trunki powstałe w wyniku nieprzestrzegania reguł; oznaczenie IGT gwarantuje, że wino zostało wyprodukowane z winogron znajdujących się w tym samym regionie co winnica i że nie zostały przekroczone limity zebranych winogron na hektar z krzewów winorośli, co powinno dawać przyzwoitą jakość; stanowią 20% produkcji win włoskich
• DOC – Denominazione di Origine Controllata – kontrolowany skład i receptura; określa również obszar uprawniony do posługiwania się daną nazwą, dozwolone szczepy, gęstość uprawy, wydajność winnicy oraz minimalną zawartość alkoholu;
• DOCG – Denominazione di Origine Controllata e Garantita – najbardziej restrykcyjna kategoria z kontrolowaną recepturą; kategorią tą mogą się poszczycić zaledwie czterdzieści dwa wina, takie jak: Acqui or Brachetto d’Acqui, Albana di Romagna, Asti, Barbaresco, Bardolino Superiore, Barolo, Brunello di Montalcino, Carmignano, Chianti, Chianti Classico, Franciacorta, Gattinara, Gavi lub Cortese di Gavi, Ghemme, Montefalco Sagrantino, Ramandolo, Recioto di Soave, Sforzato di Valtellina lub Sfursat di Valtellina, Soave Superiore, Taurasi, Torgiano Riserva, Valtellina Superiore, Vermentino di Gallura, Vernaccia di San Gimignano, Vino Nobile di Montepulciano.
We Włoszech można się również spotkać się z kategorią V.Q.P.R.D. – Vin de Qualité Produit Dans Une Région Déterminée – ogólnoeuropejskim odpowiednikiem oznaczenia IGT.
W przypadku trunków rodem z Italii ułatwieniem dla koneserów, w trakcie poszukiwania znakomitego wina, może być dodatkowa adnotacja na etykiecie butelki. Określenie Superiore wiąże się z wyższą zawartością alkoholu, co wskazuje na wyższy stopień dojrzałości winogron i oznacza, że wino jest wyższej niż przeciętna jakości. Riserva to adnotacja sugerująca, że wino było starzone dłużej niż tego wymagają lokalne regulacje. Określa ona również minimalną zawartość alkoholu. Do produkcji Riservy stosuje się wyselekcjonowane winogrona. Chianti Classico Riserva jest dopuszczone do sprzedaży po okresie minimun dwudziestu czterech miesięcy dojrzewania, z czego co najmniej trzy miesiące musi spędzić w butelkach w celu uszlachetnienia. Classico oznacza wino pochodzące z centralnych rejonów danej apelacji.
Regiony winiarskie:
1. Włochy północno-zachodnie:
VALLE D’AOSTA (DOLINA AOSTY)
Region położony w północno-zachodniej części Włoch, u podnóża Alp. Graniczy z Francją, Szwajcarią i Piemontem. Ciągnie się przez około osiemdziesiąt kilometrów wzdłuż rzeki Dora Baltea. Dolina Aosty to najmniejszy region winiarski, w którym roczna produkcja osiąga zaledwie trzydzieści sześć tysięcy skrzynek wina DOC. Nazwa doliny wywodzi się od miasta Aosta, które jednocześnie stanowi centalny punkt na mapie lokalnego winiarstwa. Cechą wyróżniającą winnice tego regionu pośród innych jest ich ulokowanie wysoko nad poziomem morza. Uprawy doliny Aosty są najwyżej na świecie położonymi plantacjami winorośli i rosną nawet na wysokości 1200 metrów n.p.m. Ukształtowanie terenu przysparza wielu trudności plantatorom, ponieważ nie sposób w tym miejscu posługiwać się sprzętem do uprawy i zbioru więc wszystko trzeba robić własnoręcznie. Położenie doliny, z jednej strony utrudnia uprawę, jednak z drugiej, sprawia, że wysokie góry chronią ją przed zimnymi wiatrami, tworząc swoisty mikroklimat sprzyjający winorośli.
Trzy czwarte produkcji należy do win czerwonych. Szczepami winorośli wykorzystywanymi do ich wytwarzania są: pinot noir, gamay, petit rouge. Jeśli chodzi o białe, to prym wiodą: moscato, chardonnay, pinot grigio (pinot gris), petite arive oraz regionalny szczep blanc de morgex.
Najbardziej docenianymi produktami winiarskimi tego regionu są deserowe wina wytwarzane w stylu passito, ze szczepu moscato (DOC Chambave) oraz mineralne wina, o aromacie agrestu, powstające z odmiany petite arvine.
Apelacje regionalne:
DOC: Valle d’Aosta
PIEMONTE (PIEMONT)
Piemont to region winiarski na północnym-zachodzie Włoch, graniczący przez Alpy z Francją i Szwajcarią. Nazwa obszaru doskonale oddaje jego ukształtowanie, ponieważ oznacza „u stóp gór(y)”. Niemal wszystkie winnice usytuowane są na zboczach. Piemont to ważny region, z małymi posiadłościami i najmniejszymi zbiorami winogron w przeliczeniu na hektar. To drugi (po Chianti) pod względem wielkości produkcji obszar na terenie Italii oraz czołowy producent wina musującego (drugi na świecie po Szampanii).
Koncentracja produkcji win piemonckich przypada na trzy obszary: Monferato (wokół Asti), Alessandria (wokół Alba) i Langhe. Nebbiolo, dolcetto oraz barbera to szczepy zajmujące największą powierzchnię upraw w regionie. Barbera i dolcetto to odmiany, które dają wina średniej budowy, mało garbnikowe i bardzo owocowe. Z kolei, nebbiolo jest podstawą do produkcji największych sław piemonckich – win: Barolo, Barbaresco, Langhe Nebbiolo, Carema, Gattinera, Ghemme. Biały szczep cortese służy do produkcji słynnego, szlachetnego Gavi, a moscato do Asti i Asti Spumante.
Co ważne, na terenie Piemontu powstaje aż siedem win kategorii DOCG oraz czterdzieści pięć DOC.
Piemonckie sławy:
Barolo – wino powstające z odmiany nebbiolo. Nazwa pochodzi od gminnej miejscowości o tej samej nazwie. Wino to należy do ciemno rubinowych lub granatowych z pomarańczowym refleksem. Ma charakterystyczny, eteryczny, przyjemny i intensywny zapach. Należy do win wytrawnych, cielistych, jest dosyć surowe, choć jedwabiste w smaku. Minimalny poziom alkoholu wynosi 13%, a zgodnie z przepisami apelacyjnymi, czas dojrzewania trwa trzy lata (riserva – 5 lat).
Barbaresco – podobnie jak Barolo, powstaje ze szczepu nebbiolo. Minimalna zawartość alkoholu wynosi 12.5%. Jest podobne do Barolo, ale nieco lżejsze, dojrzewa krócej – dwa lata (riserva – 4 lata).
Gattinara – powstaje z nebbiolo, na tym terenie często nazywana spanna. W przeciwieństwie do Barolo i Barbaresco, przy produkcji Gattinara dopuszcza się kupaż z niewielkimi ilościami win Vespolina i Bonarada di Gattinara. Jest to wino o czerwono-granatowym kolorze, z tendencją do pomarańczowego, z odcieniami fioletu – szczególnie po kilku latach starzenia. Jest wytrawne, z wyczuwalną lekką goryczką na podniebieniu. Wedle przepisów, musi dojrzewać trzy lata (riserva minimum 4 lata).
Moscato d’Asti – spokojne, o słomkowo-złotym kolorze, brylantowej przejrzystości, charakterystycznym bukiecie, słodkim smaku, czasami lekko frizzante. Najlepsze jako wino młode.
Asti (Asti Spumante) – powstaje w wyniku procesu naturalnej fermentacji w butelce lub zamkniętych zbiornikach ze stali nierdzewnej. Charakteryzuje się barwami od słomkowo-żółtego po złoto-żółte, z odmianowym zapachem, delikatnym słodkim smakiem. To brylantowo przezroczyste, dobrze zrównoważone wino.
Acqui lub Brachetto d’Acqui – wino produkowane wyłącznie z odmiany brachetto. Powstaje w winnicach prowincji Asti i Alessandria. Ma rubinowo-czerwony kolor, niezbyt intensywny, z tendencją do jasnego granatu, a nawet rosé oraz interesujący, muszkatowy, delikatny aromat. To wino miękkie, delikatne i słodkie w smaku. Istnieją także wersje spumante.
Gavi (Cortese di Gavi) – białe, przyjemne wino, produkowane w dziesięciu gminach prowincji Alessandria, z centrum w miejscowości Gavi. Stosuje się tu odmianę cortese, zwanej tu także courteis. Należy do grupy win przyjemnie wytrawnych, delikatnych, o charakterystycznym aromaciei słomkowo-żółtym kolorze. Występuje w odmianach frizzante i spumante.
Ghemme – wytwarzane głównie ze szczepu nebbiolo, z dodatkiem winogron odmian vespolina i uva rara. Jest to wino rubinowo-czerwone, z odcieniem granatu i o charakterystycznym, atrakcyjnym, szlachetnym i eterycznym zapachu. Ghemme to wino wytrawne, harmonijne, smaczne, z wyczuwalną lekką goryczką. Zgodnie z przyjętymi zasadami jest starzone przez trzy lata (dwadzieścia miesięcy w dębie, a dziewięć w butelce). Natomiast riserva – cztery lata (dwadzieścia pięć miesięcy w dębie i dziewięć w butelce).
Apelacje regionalne:
DOCG
Acqui or Brachetto d’Acqui
Asti
Barbaresco
Barolo
Dolcetto di Dogliani Superiore
Gattinara
Gavi or Cortese di Gavi
Ghemme
Roero
DOC
Albugnano
Alta Langa
Barbera d’Alba
Barbera d’Asti
Barbera del Monferrato
Boca
Bramaterra
Canavese
Carema
Cisterna d’Asti
Colli Tortonesi
Collina Torinese
Colline Novaresi
Colline Saluzzesi
Cortese dell’Alto Monferrato
Coste della Sesia
Dolcetto d’Acqui
Dolcetto d’Alba
Dolcetto d’Asti
Dolcetto delle Langhe Monregalesi
Dolcetto di Diano d’Alba
Dolcetto di Dogliani
Dolcetto di Ovada
Erbaluce di Caluso or Caluso
Fara
Freisa d’Asti
Freisa di Chieri
Gabiano
Grignolino d’Asti
Grignolino del Monferrato Casalese
Langhe
Lessona
Loazzolo
Malvasia di Casorzo d’Asti
Malvasia di Castelnuovo Don Bosco
Monferrato
Nebbiolo d’Alba
Piemonte
Pinerolese
Rubino di Cantavenna
Ruché di Castagnole Monferrato
Sizzano
Strevi
Valsusa
Verduno Pelavrega or Verduno
LIGURIA (LIGURIA)
Liguria słynie z urokliwiej Riwiery, podzielonej na dwie części. Ta od strony Francji, na zachód od Genui to Riviera di Ponente, a na wschód – Riviera di Levante. Winnice zajmują wąskie przestrzenie na zboczach gór schodzących do morza. Wśród uprawianych tu odmian winorośli znajdziemy przede wszystkim szczepy: albarola, bosco, vermentino. Większość win przeznaczonych do handlu powstaje na obszarze Riviera del Ponente. Największą sławą regionu jest wino Rossese, produkowane głównie w Dolceacqua. Może być ono winem pełnym, miękkim, z głębokim smakiem i aromatem. Część powstaje w stylu Beaujolais – do bieżącego spożycia, a część przeznacza się do dojrzewania w dębowych beczkach (efekt – wino bardziej aksamitne, cieplejsze).
Innym znanym winem z Riwiery Liguryjskiej jest Cinque Terre – białe wino wytwarzane w wioskach rybackich (Monterosso, Vernezza, Corniglia, Manarola i Riomaggiore) rozlokowanych wzdłuż wybrzeża na północ od miasta La Spezia.
Apelacje regionalne:
DOC:
Cinque Terre and Cinque Terre Sciacchetrŕ
Colli di Luni
Colline di Levanto
Golfo del Tigullio
Pornassio or Ormeasco di Pornassio
Riviera Ligure di Ponente
Rossese di Dolceacqua or Dolceacqua
Val Polcevera
IGT:
Colline Savonesi
LOMBARDIA (LOMBARDIA)
Lombardia to region położony najbardziej na północ przy granicy ze Szwajcarią. Produkuje się tu głównie białe wina z trebbiano oraz czerwone z nebbiolo. Dodatkowo można spotkać rieslingi i pinot noir. Winiarstwo na tym obszarze wyróżnia się bardzo wysoką jakością i doskonałą organizacją produkcji. Najsławniejszym regionem Lombardii jest Franciacorta, z którego pochodzą najwyższej jakości wina musujące. Franciacorta (nazwa regionu jest jednocześnie nazwą wina) powstaje ze szczepów: chardonnay, pinot nero, pinot bianco. To prawdziwy włoski szampan, o mniej lub bardziej słomkowo-żółtej barwie z zielonkawymi lub złotymi refleksami, a smaku łagodnym i złożonym. Należy do win smacznych, świeżych i szlachetnych. Minimalna zawartość alkoholu wynosi 11.5%. Zgodnie z przepisami, musi dojrzewać przez osiemnaście miesięcy w butelce, a piwnicę opuszcza najwcześniej dwadzieścia pięć miesięcy po zbiorze. Oprócz regularnej Franciacorty można również spotkać jej specjalne typy, takie jak: Saten, Cremant i Rose.
Co ciekawe, na świecie istnieją zaledwie dwa uregulowane prawem regiony, w których produkowane metodą klasyczną wina musujące noszą ich nazwę. Te dwa obszary to właśnie Franciacorta i sławna Szampania (Champagne) – klasa tych win jest niezmiernie wysoka, a jednocześnie porównywalna.
Do innych ważnych regionów Lombardii należą Valtelina, gdzie uprawia się szczep chiavennasca (lokalna odmiana piemonckiego nebbiolo) oraz Oltrepo Pavese z przewagą odmian, takich jak: barbera, bonarda, pinot nero, uva rara i croatina.
Apelacje regionalne:
DOCG:
Franciacorta
Sforzato di Valtellina lub Sfursat di Valtellina
Valtellina Superiore
DOC:
Botticino
Capriano del Colle
Cellatica
Garda
Garda Colli Mantovani
Lambrusco Mantovano
Lugana
Moscato di Scanzo
Oltrepo Pavese
Riviera del Garda Bresciano
San Colombano al Lambro
San Martino della Battaglia
Terre di Franciacorta
Valcalepio
Valtellina Rosso lub Rosso di Valtellina
IGT:
Alto Mincio
Benaco Bresciano
Bergamasca
Collina del Milanese
Montenetto di Brescia
Provincia di Mantova lub Mantova
Provincia di Pavia or Pavia
Quistello
Ronchi di Brescia
Sabbioneta
Sebino
Terrazze Retiche di Sondrio
Valcamonica
VENETO (WENECJA EUGENEJSKA)
Jeden z trzech regionów winiarskich północno-wschodnich Włoch. Na północnym-wschodzie graniczy z Friuli-Venezia Giulia, a na północnym-zachodzie z Trentino-Alto Adige. Obszar ten może się poszczycić znakomitymi warunkami do wytwarzania wspaniałych win. Uznawanymi za doskonałe są wina: Amarone della Valpolicella (wytrawne, pełne) oraz Recioto della Valpolicella (słodkie, deserowe). Amarone jest bogate, owocowe i mocne. Produkuje się je tylko w pięciu gminach prowincji Valpolicella. Wino to produkuje się unikalną metodą zwaną appassimento – przed tłoczeniem winogrona są suszone przez cztery miesiące poprzez zawieszanie nad sufitem na sieci bądź ułożenie na trzcinowych matach na powietrzu lub w pomieszczeniach. Proces ten przede wszystkim „udoskonala” grona i nadaje odpowiednią masę. Bogaty, likierowy, ale wytrawny smak Amarone wymaga dekantacji przynajmniej przez dwie godziny przed spożyciem w temperaturze pokojowej.
Apelacje regionalne:
DOCG:
Bardolino Superiore
Recioto di Soave
Soave Superiore
DOC
Arcole
Bagnoli di Sopra lub Bagnoli
Bardolino
Bianco di Custoza
Breganze
Colli Berici
Colli di Conegliano
Colli Euganei
Corti Benedettine del Padovano
Gambellara
Garda
Lison-Pramaggiore
Lugana
Merlara
Montello e Colli Asolani
Monti Lessini lub Lessini
Prosecco di Conegliano-Valdobbiadene
Riviera del Brenta
San Martino della Battaglia
Soave
Valdadige
Valdadige Terradeiforti
Valpolicella
Vicenza
Vini del Piave or Piave
IGT
Alto Livenza
Colli Trevigiani
Conselvano
Delle Venezie
Marca Trevigiana
Provincia di Verona lub Veronese
Vallagarina
Veneto
Veneto orientale
Vigneti delle Dolomiti
2. Włochy północno-wschodnie:
TRENTINO-ALTO ADIGE (TRYDENT I GÓRNA ADYGA)
Region winiarski położony na północy Włoch, otoczony Alpami i Dolomitami. Warunki geograficzne przysparzają wielu trudności lokalnym winiarzom, którzy dbają o jakość będącą ich jedyną kartą przetargową na rynku, ponieważ produkują małe ilości trunku.
Połowa upraw w tym regionie została obsadzona odmianą różową achiava (vernatsch), pozostałe części szczepami dającymi białe winogrona: traminer, sauvignon, pinot, chardonnay, moscato oraz czerwone: lagrein, pinot nero i cabernet sauvignon.
DOC Alto Adige – wina w tej apelacji produkuje się w prowincji Bolzano. To jeden z najstarszych regionów, na terenie którego pierwsze wina wytwarzali już Etruskowie. Obecnie produkuje się tu wina białe, czerowne i różowe, a także spumante, passito i wersję riserva. Region ten konsumenci szczególnie cenią. Szczyci się on swoimi znakami firmowymi: Gewürztraminerem i Lagreiną, sukcesami w produkcji Sauvignon, Pinot Noir i Cabernet oraz kilkoma międzynarodowymi gwiazdami z Lagederem na czele.
Trydent to region niedoceniany, pozostający w cieniu sąsiadów: Alto Adige, Valpolicelli, Franciacorty i Valtelliny. Jednak produkuje on największą we Włoszech ilość Chardonnay, jest liderem jeśli chodzi o wina musujące wytwarzane metodą klasyczną, z których spora część klasyfikowana jest jako Trento DOC.
Obie prowincje coraz częściej obsadzają swoje winnice szczepami cabernet sauvignon i merlot, które sprawdzają się tu zarówno w winach jednoodmianowych, jak i w mieszankach z innymi odmianami.
Apelacje regionalne:
DOC
Alto Adige
Caldaro or Lago di Caldaro
Casteller
Teroldego Rotaliano
Trentino
Trento
Valdadige
Valdadige Terradeiforti
IGT
Atesino delle Venezie
Delle Venezie
Mitterberg
Vallagarina
Vigneti delle Dolomiti
FRIULI-VENEZIA GIULIA (FRIULI-WENECJA JULIJSKA)
Region Fruli-venezia Giulia leży w północno-wschodniej części Włoch i graniczy z Austrią, Słowenią, a na południu z Morzem Adriatyckim. W tym regionie powstają ponoć najlepsze białe wina włoskie – bogate, złożone, aromatyczne, rześkie i owocowe. Odmiany stosowane do produkcji win białych: tocai friulano, pinot bianco, ribolla, verduzzo, sauvignon. Do czerwonych wykorzystuje się najczęściej: refosco, tazzelenghe, pignolo, schioppettio. Doskonałe rezultaty dają również merlot oraz cabernet sauvignon.
Apelacje regionalne:
DOCG
Colli Orientali del Friuli Picolit
Ramandolo
DOC
Carso
Colli Orientali del Friuli
Collio Goriziano or Collio
Friuli Annia
Friuli Aquileia
Friuli Grave
Friuli Isonzo
Friuli Latisana
Lison-Pramaggiore
IGT
Alto Livenza
Delle Venezie
Venezia Giulia
3. Włochy środkowe:
EMILIA-ROMAGNA (EMILIA-ROMANIA)
Stolicą regionu jest Bolonia, która dzieli go na dwie części. Na zachodzie leży Emilia ze znanymi miastami, takimi jak Modena, Reggio, Parma, Fidenza, Fiorenzuola. Na wschód od Bolonii znajduje się natomiast Romagna z miastami: Faenza, Forli, Cesena, Ferrara, Ravenna oraz Rimini. Największe powierzchnie zajmują uprawy rodzimych szczepów: sangiovese, trebbiono i albana. Lambrusco to słynne wino produkowane w czterech DOC regionu, znane głównie jako wino typu amabile, czyli słodkie.
Apelacje regionalne:
DOCG
Albana di Romagna
DOC
Bosco Eliceo
Cagnina di Romagna
Colli Bolognesi
Colli Bolognesi Classico Pignoletto
Colli della Romagna Centrale
Colli di Faenza
Colli di Parma
Colli di Rimini
Colli di Scandiano e Canossa
Colli d’Imola
Colli Piacentini
Lambrusco di Sorbara
Lambrusco Grasparossa di Castelvetro
Lambrusco Salamino di Santa Croce
Pagadebit di Romagna
Reggiano
Reno
Romagna Albana Spumante
Sangiovese di Romagna
Trebbiano di Romagna
IGT
Bianco di Castelfranco Emilia
Emilia or dell’Emilia
Forlě
Fortana del Taro
Modena or Provincia di Modena
Ravenna
Rubicone
Sillaro or Bianco del Sillaro
Terre di Veleja
Val Tidone
TOSCANA (TOSKANIA)
Toscania to jeden z najpiękniejszych regionów Włoch leżący na zboczach Apeninów, od zachodu graniczący z Morzem Tyrreńskim. Jednocześnie jest to jeden z najstarszych obszarów winiarskich na świecie. Malownicze pagórki z winnicami ciągną się na długości około dwustu kilometrów. Podstawowym szczepem regionu jest czerwone sangiovese, kupażowane z canaiolo, mammolo, malvasia nera, a obecnie także z cabernet sauvignon i merlot. Sangiovese dają wina wybitne, mocne i szlachetne, takie jak: Brunello di Montalcino, Vino Nobile di Montepulciano i Morellino di Scansano.
Każdy, nawet umiarkowany miłośnik wina, kojarzy najsłynniejsze włoskie wino – Chianti. Produkuje się je na stosunkowo niewielkim obszarze, leżącym pomiędzy renesansowymi miastami Florencją i Sieną. Tradycyjne Chianti to wino kupażowane. Jak już wcześniej wspomniano, głównym szczepem jest sangiovense, którego zawartość w winie powinna wynosić co najmniej 75%. Domieszka canaiolo to najwyżej 10%, a dodatek odmian trebbiano toscano i malvasia bianca nie może być większy niż 10%. Inne szczepy czerwone (np. cabernet sauvignon czy merlot) łącznie nie mogą stanowić więcej niż 10% zawartości Chianti.
Innymi cechami Chianti są rubinowy kolor, aromat dojrzałych wiśni, mała garbnikowość. Najczęściej przeznaczone jest do spożycia w ciągu dwóch do trzech lat.
Kolejną, niezwykle cenioną sławą Toskanii jest Brunello, wino powstające w okolicach miasteczka Montalcino. Z dwudziestu czterech tysięcy hektarów, zaledwie 8% powierzchni wykorzystuje się do uprawy winorośli. Brunello di Montalcino uzyskało status DOCG jako pierwsze wśród win włoskich w 1980 roku. Lżejszą wersją tego trunku jest Rosso di Montalcino. Apelacja ta słynie również z produkcji bardzo smacznych win deserowych – Moscadello di Mantalcino (ze szczepu moscato bianco).
W Toskanii ważne miejsce wśród regionów winiarskich zajmuje Montepulciano, położone w południowej części doliny rzeki Chiana, w prowincji Siena. Najważniejszym wyrobem miasteczka jest Vino Nobile di Montepulciano – posiadające status DOCG.
Wśród słodkich toskańskich win, o których warto wspomnieć, znajdują się Vin Santo. To deserowe wino o wysokiej zawartości alkoholu, ciemnobursztynowej barwie i rodzynkowo-orzechowym aromacie. Powstaje zazwyczaj ze szczepów trebbiano i malvasia oraz rzadziej z sangiovese.
Apelacje regionalne:
DOCG
Brunello di Montalcino
Carmignano
Chianti
Chianti Classico
Morellino di Scansano
Vernaccia di San Gimignano
Vino Nobile di Montepulciano
DOC
Ansonica Costa dell’Argentario
Bianco della Valdinievole
Bianco dell’Empolese
Bianco di Pitigliano
Bianco Pisano di San Torpé
Bolgheri and Bolgheri Sassicaia
Candia dei Colli Apuani
Capalbio
Carmignano and Barco Reale di Carmignano
Colli dell’Etruria Centrale
Colli di Luni
Colline Lucchesi
Cortona
Elba
Montecarlo
Montecucco
Monteregio di Massa Marittima
Montescudaio
Moscadello di Montalcino
Orcia
Parrina
Pietraviva
Pomino
Rosso di Montalcino
Rosso di Montepulciano
San Gimignano
Sant’Antimo
Sovana
Terratico di Bibbona
Val d’Arbia
Val di Cornia
Valdichiana
Vin Santo del Chianti
Vin Santo del Chianti Classico
Vin Santo di Montepulciano
IGT
Alta Valle della Greve
Colli della Toscana centrale
Maremma Toscana
Toscano or Toscana
Val di Magra
UMBRIA (UMBRIA)
Umbria to region położony w samym sercu Włoch. Na wschodzie graniczy z Marchią, na zachodzie z Toskanią, a na południu z Lacjum. Najważniejszy region winiarski Umbrii znajduje się w jej centrum i nosi nazwę Perrugia.
Podstawowym szczepem wykorzystywanym na terenie Umbrii jest sangiovese. Obecnie coraz większe znaczenie zyskuje ciemna odmiana sagrantino di montefalco, z którego, zgodnie z przepisami apelacyjnymi, powstają wina ciemne, mocne i garbnikowe. Orvieto to centrum umbryjskiego winiarstwa, z winnicami położonymi na wzgórzach obu brzegów rzeki Paglia. Sławne białe wino Orvieto wytwarza się z trebbiano, grechetto i verdello.
Apelacje regionalne:
DOCG
Montefalco Sagrantino
Torgiano Riserva
DOC
Assisi
Colli Altotiberini
Colli Amerini
Colli del Trasimeno
Colli Martani
Colli Perugini
Lago di Corbara
Montefalco
Orvieto
Rosso Orvietano or Orvietano Rosso
Torgiano
IGT
Allerona
Bettona
Cannara
Narni
Spello
Umbria
MARCHE (MARCHIA)
Region położony pomiędzy Emilia-Romagna na północy i Abruzzo na południowym wschodzie. Od zachodu natomiast sąsiaduje z Umbrią, a także z Lacjum i Toskanią. Podstawowe szczepy dla win białych to verdiccho, a czerwonych sangiovese i montepulciano. Nieopodal Ankony powstaje kupażowane Rosso Conero, bazujące na montepulciano; najlepsze pochodzą ze stoków masywu Conero. Inne znane wino regionu to Rosso Piceno. Oba trunki uznawane są za najlepsze do spożycia między drugim a czwartym rokiem od zbioru.
Na eksport przeznacza się duże ilości Verdicchio dei Castelli di Jesi – głównie do Wielkiej Brytanii i USA. Należy do win czystych, intensywnych, o słomkowym kolorze z odcieniem zieleni; jest pełne ciała, harmonijne i wytrawne, z lekko garbnikowym posmakiem i charakterystycznym nosie. Wino powstaje z miejscowego verdicchio, do którego dodaje się maksymalnie 20% malvasia i trebbiano.
Apelacje regionalne:
DOCG
Conero
Vernaccia di Serrapetrona
DOC
Bianchello del Metauro
Colli Maceratesi
Colli Pesaresi
Esino
Falerio dei Colli Ascolani or Falerio
Lacrima di Morro d’Alba
Offida
Pergola
Rosso Conero
Rosso Piceno
Serrapetrona
Terreni di San Severino
Verdicchio dei Castelli di Iesi
Verdicchio di Matelica
IGT
Marche
LAZIO (LACJUM)
Lacjum to region położony na zachodnim wybrzeżu środkowych Włoch. Centrum regionu jest Rzym, a winnice otaczają go, rozprzestrzenijąc się we wszystkich kierunkach. Najwięcej powstaje tu win białych, które zajmują około 90% produkcji. Główne odmiany to: trebbiano, malvasia, a w mniejszych ilościach także greco i bombino bianco. Na potrzeby win czerwonych uprawia się: cesanese, sangiovese, merlot, montepulciano.
Apelacje regionalne:
DOC
Aleatico di Gradoli
Aprilia
Atina
Bianco Capena
Castelli Romani
Cerveteri
Cesanese del Piglio
Cesanese di Affile
Cesanese di Olevano Romano
Circeo
Colli Albani
Colli della Sabina
Colli Etruschi Viterbesi
Colli Lanuvini
Cori
Est! Est!! Est!!! di Montefiascone
Frascati
Genazzano
Marino
Montecompatri Colonna
Nettuno
Orvieto
Tarquinia
Velletri
Vignanello
Zagarolo
IGT
Civitella d’Agliano
Colli Cimini
Frusinate or del Frusinate
Lazio
Nettuno
ABRUZZO (ABRUZJA)
Abruzja to górzysty region leżący nad Adriatykiem. Wina z Abruzji są odświeżające, prostolinijne. Najlepsze wina pochodzą z trzech DOC: Montepulciano d’Abruzzo, Trebbiano d’Abruzzo oraz najnowszej Controguerra. Winiarze najczęściej wykorzystują odmiany montepulciano (rodzima odmiana często mylona z miejscowością Montepulciano w Toskanii, gdzie produkuje się Vino Nobile di Montepulciano) i trebbiano. Najlepsze Montepulciano powstaje na wzgórzach Teramane w prowincji Teramo. Ma potencjał do starzenia, ale równie dobrze smakuje jako młode wino. Trebbiano daje natomiast wina lekkie, raczej kwaskowe, o subtelnym aromacie i smaku. Białe Trebbiano d’Abruzzo charakteryzuje się głębią, jest dobrze zbudowane, a rozwija się nawet do pięciu lat, czasami dłużej.
Apelacje regionalne:
DOCG
Montepulciano d’Abruzzo Colline Teramane
DOC
Controguerra
Montepulciano d’Abruzzo
Trebbiano d’Abruzzo
IGT
Alto Tirino
Colli Aprutini
Colli del Sangro
Colline Frentane
Colline Pescaresi
Colline Teatine
Del Vastese or Histonium
Terre di Chieti
Valle Peligna
MOLISE (MOLISE)
Niewielki, ale obiecujący region Włoch Środkowych. Występują tu dobre warunki do uprawy winorośli. Wina z Molise godne uwagi to Biferno Rosso, powstające ze szczepu montepulciano, Bianco z trebbiano toscano, a Rosé z tego samego co Rosso. Z kolei w Pentro wytwarza sie wina białe, różowe i czerwone. Białe z trebbiano toscano z dodatkiem bombino bianco, pozostałe z montepulciano z dodatkiem sangiovese.
Apelacje regionalne:
DOC
Biferno
Molise
Pentro di Isernia lub Pentro
IGT
Osco lub Terre degli Osci
Rotae
4. Włochy południowe:
CAMPANIA (KAMPANIA)
Region zwany przez Rzymian Campania Felix, czyli Kampania Szczęśliwa to miejsce sprzyjające uprawie winorośli i produkcji szlachetnego trunku. Położony jest na północ od Neapolu. Wprowadza się tu nowoczesne techniki winifikacyjne, dzięki czemu poprawia się jakość. Wielu winiarzy eksperymentuje z uprawą odmian archeologicznych, które mają urozmaicić ich ofertę. Typowymi białymi odmianami są: falanghina, fiano, greco, coda di volpe. Ciemnymi odmianami są: aglianico, piedirosso i sciascinoso. Zazwyczaj powstają tu wina „gorące”, mineralne, między innymi dzięki wulkanicznej glebie, na której uprawiana jest winorośl.
Apelacje regionalne:
DOCG
Fiano di Avellino
Greco di Tufo
Taurasi
DOC
Aglianico del Taburno
Aversa
Campi Flegrei
Capri
Castel San Lorenzo
Cilento
Costa d’Amalfi
Falerno del Massico
Galluccio
Guardia Sanframondi or Guardiolo
Irpinia
Ischia
Penisola Sorrentina
Sannio
Sant’Agata dei Goti
Solopaca
Taburno
Vesuvio
IGT
Beneventano
Campania
Colli di Salerno
Dugenta
Epomeo
Irpinia
Paestum
Pompeiano
Roccamonfina
Terre del Volturno
PUGLIA (APULIA)
Apulia jest najbardziej na wschód wysuniętym regionem Włoch. Ciepły klimat pozwala tu sadzić niemal wszystkie odmiany włoskie. Typowe szczepy win czerwonych to: negroamaro, primitivo, malvasia nera, uva di Troia i montepulciano. Apulia to tereny głównie wyżynne i nizinne. Tutejsi winiarze produkują wina wytrawne, dobrze zrównoważone, zarówno czerwone, białe, jak i różowe. Czerwone wina wywodzą się z rodzimej uva di Troia albo bombino nero, także sangiovese i montepulciano. Wśród białych przeważa verdeca, dalej bianco d’alessano, malvasia, trebbiano i bombino bianco.
Najwyżej cenioną apelacją jest Monte del Castel, produkujące piękne rosé i dobre czerwone wina. Bardziej na północ powstają czerwone wina w DOC Rosso Canosa, Rosso Barletta i Rosso di Cerignola.
Apelacje regionalne:
DOC
Aleatico di Puglia
Alezio
Brindisi
Cacc’e mmitte di Lucera
Castel del Monte
Copertino
Galatina
Gioia del Colle
Gravina
Leverano
Lizzano
Locorotondo
Martina or Martina Franca
Matino
Moscato di Trani
Nardň
Orta Nova
Ostuni
Primitivo di Manduria
Rosso Barletta
Rosso Canosa or Canasium
Rosso di Cerignola
Salice Salentino
San Severo
Squinzano
IGT
Daunia
Murgia
Puglia
Salento
Tarantino
Valle d’Itria
BASILICATA (BAZYLIKATA)
Bazylikata, znana również jako Lucania, należy do nieco zaniedbanych włoskich regionów. Jednak słynne, mocne, bogate, złożone, czerwone Aglianico jest przez wielu uznawane za „południowe Barolo”.
Apelacje regionalne:
DOC
Aglianico del Vulture
Matera
Terre dell’Alta Val d’Agri
IGT
Basilicata
Grottino di Roccanova
CALABRIA (KALABRIA)
Kalabria to przeważnie górzysty region, z odmiennym mokroklimatem w części przybrzeżnej, cieplejszym wzdłuż Morza Jońskiego i Tyrreńskiego oraz zimniejszym w Sila i masywie Aspromonte. Ciemne odmiany gaglioppo i nerello w winnicach przeplatają się z uprawami białej odmiany greco.
Apelacje regionalne:
DOC
Bivongi
Cirň
Donnici
Greco di Bianco
Lamezia
Melissa
Pollino
San Vito di Luzzi
Sant’Anna di Isola Capo Rizzuto
Savuto
Scavigna
Verbicaro
IGT
Arghilla’
Calabria
Condoleo
Costa Viola
Esaro
Lipuda
Locride
Palizzi
Pellaro
Scilla
Val di Neto
Valdamato
Valle del Crati
5. Wyspy
SICILY (SYCYLIA)
Ogromny potencjał regionu wiąże się głównie z winami białymi i czerwonymi nowego stylu. Tradycyjne szczepy wykorzystywane do win białych: cataratto, grecanico oraz inzolia, a do czerwonych: nero d’Avola, perricone, nerello. Najpopularniejszym sycylijskim winem jest Marsala, należąca do win mocnych i ciemnych. Jest jednym z najbardziej cenionych win wzmacnianych w Europie – za najlepsze uważa się Marsala Vergine i Superiore Riserva.
Apelacje regionalne:
DOCG
Cerasuolo di Vittoria
DOC
Alcamo or Bianco d’Alcamo
Contea di Sclafani
Contessa Entellina
Delia Nivolelli
Eloro
Erice
Etna
Faro
Malvasia delle Lipari
Mamertino di Milazzo
Marsala
Menfi
Monreale
Moscato di Noto
Moscato di Pantelleria
Moscato di Siracusa
Moscato Passito di Pantelleria
Riesi
Salaparuta
Sambuca di Sicilia
Santa Margherita di Belice
Sciacca
Vittoria
IGT
Camarro
Colli Ericini
Fontanarossa di Cerda
Salemi
Salina
Sicilia
Valle Belice
SARDINIA (SARDYNIA)
Sardynia to jednen z najbardziej specyficznych regionów włoskich. Jego odmienność w stosunku do innych wynika głównie z dużej izolacji. Z ciemnych odmian cannonau, carignano i bovale produkuje się mocne i „gorące” wina. Vermentino, malvasia i vernaccia to podstawowe szczepy win białych. Na terenie niektórych winnic sadzonę są również ciemne szczepy cabernet sauvignon, nebbiolo, czy barbera.
Apelacje regionalne:
DOCG
Vermentino di Gallura
DOC
Alghero
Arborea
Campidano di Terralba or Terralba
Cannonau di Sardegna
Carignano del Sulcis
Girň di Cagliari
Malvasia di Bosa
Malvasia di Cagliari
Mandrolisai
Monica di Cagliari
Monica di Sardegna
Moscato di Cagliari
Moscato di Sardegna
Moscato di Sorso Sennori
Nasco di Cagliari
Nuragus di Cagliari
Sardegna Semidano
Vermentino di Sardegna
Vernaccia di Oristano
IGT
Barbagia
Colli del Limbara
Isola dei Nuraghi
Marmilla
Nurra or Nurra Algherese
Ogliastra
Parteolla
Planargia
Provincia di Nuoro or Nuoro
Romangia
Sibiola
Tharros
Trexenta
Valle del Tirso
Valli di Porto Pino
